Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αποτελούν ένα από τα κυριότερα εργαλεία για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής ως σύμμαχοι του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό ήταν το συμπέρασμα της ημερίδας που διοργάνωσε το clima21 σε συνεργασία με την ΕΛΕΤΑΕΝ και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών στις 20 Ιουνίου 2022.
Για το επίκαιρο θέμα «Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και Περιοχές Προστασίας της Φύσης» μίλησαν ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος, Διευθυντής ΕΠΕΓΑ και επικεφαλής της Πρωτοβουλίας clima21, ο Παναγιώτης Παπασταματίου, Γενικός Διευθυντής EΛETAΕN, και ο Γιώργος Παπαδάκης, Καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ημερίδα έκλεισε με την παρέμβαση του Πέτρου Βαρελίδη, Γενικού Γραμματέα Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων, ΥΠΕΝ.
Το θέμα είναι εξαιρετικά επίκαιρο λόγω της παράδοσης στο ΥΠΕΝ της μελέτης για το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο των ΑΠΕ και λόγω του ότι οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) των περιοχών Natura βρίσκονται και αυτές στο τελικό στάδιο. Τα δυο παραπάνω είναι ζωτικής σημασίας τόσο για το μέλλον των ΑΠΕ, όσο και για τη σχέση των προτεινόμενων έργων-επενδύσεων με τις περιοχές προστασίας.
Παράλληλα με τα θέματά τους, οι εισηγητές κλήθηκαν να σχολιάσουν και τα ερωτήματα που έθεσε ο συντονιστής της εκδήλωσης, Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ Κίμων Χατζημπίρος:
- Αντίθετα με τις μηχανιστικές ή εντελώς υποκειμενικές προσεγγίσεις, θα συμφωνούσατε ότι η γεωγραφία (φύση) είναι εκείνη που υποδεικνύει εν τέλει και κατά κύριο λόγο την χωροθέτηση των ΑΠΕ;
- Όταν υπάρχει μείζων απειλή, η διαπραγμάτευση υποχωρεί μπροστά στην ανάγκη. Η κλιματική αλλαγή είναι κατάσταση «πολέμου», με διάρκεια δεκαετιών, για την υπεράσπιση της ζωής των σημερινών και των επόμενων γενεών. Συμφωνείτε ότι οι ΑΠΕ είναι το βασικότερο και πιο αποτελεσματικό εργαλείο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και επομένως έχουν προτεραιότητα έναντι άλλων οικολογικών ζητημάτων;
- Για να αποφεύγονται σοβαρές βλάβες, χρειάζεται ένας ικανός και ανεξάρτητος μηχανισμός αδειοδότησης των ΑΠΕ, που να προστατεύει τα εξαιρετικά οικοσυστήματα, τοπία, μνημεία, αγροτικές καλλιέργειες κ.λπ. Στο βαθμό που οι λοιπές περιβαλλοντικές ή χωροταξικές μελέτες τροφοδοτούν τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) με αξιόπιστα στοιχεία, συμφωνείτε ότι οι ΜΠΕ πρέπει να αποτελέσουν τον βασικό μηχανισμό αδειοδότησης των ΑΠΕ, ώστε η όλη διαδικασία να απλουστευθεί και να εμπνέει εμπιστοσύνη;
Σημεία από τις εισηγήσεις και τη συζήτηση:
Η γενική έννοια «περιοχή προστασίας» είναι ασαφής και προκαλεί σύγχυση, η οποία καταλήγει σε αντιθέσεις και καθυστερήσεις (π.χ. οικότοποι προτεραιότητας, NATURA, καταφύγια άγριας ζωής, τοπία, γεωργικές εκτάσεις υψηλής παραγωγικότητας κτλ).
Τα πολλά και πολλαπλά επίπεδα χωρικού σχεδιασμού προκαλούν μεγάλη δυσκολία.
Τώρα, εκτός από τα ειδικά χωροταξικά, τα περιφερειακά και τοπικά χωροταξικά, τα πολεοδομικά σχέδια κτλ., προστίθενται και οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), οι οποίες εκπονούνται για τις περιοχές Natura. Όλα αυτά, ορίζοντας και χρήσεις γης, θεωρούν ότι νομιμοποιούνται να ρυθμίζουν θέματα, όπως η χωροθέτηση των ΑΠΕ.
Συναφώς, η αντίληψη του Συμβουλίου της Επικρατείας ότι τα ζητήματα θα λυθούν με έναν πλήρη και ιδανικό χωροταξικό σχεδιασμό είναι ουτοπική και οδηγεί σε αδιέξοδο. Στην ημερίδα προτάθηκε η αποδέσμευση από την αντίληψη αυτή. Οι χωροθετήσεις των ΑΠΕ δεν θα πρέπει να καθορίζονται από ένα ειδικό χωροταξικό για τις ΑΠΕ, αλλά από τις ΜΠΕ του εκάστοτε έργου, οι οποίες θα αξιοποιούν τις κατευθύνσεις που δίνουν τα χωροταξικά σχέδια.
Για τη χωροθέτηση κτλ. των ΑΠΕ, το βασικό εργαλείο και για τις περιοχές Natura δεν μπορεί να είναι οι ΕΠΜ, αλλά η ΜΠΕ η οποία οφείλει να αντλεί στοιχεία από το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο των ΑΠΕ (ΕΧΠ-ΑΠΕ), τις ΕΠΜ ή άλλες συναφείς μελέτες (π.χ. Life). Σε ειδικές περιπτώσεις θα πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα συμπληρωματικής ΜΠΕ από τρίτο ανεξάρτητο μελετητή (όπως και η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση).
Ο μηχανισμός αδειοδότησης των ΑΠΕ πρέπει να είναι απλός, αξιόπιστος, σαφής και κατανοητός από όλους (της τοπικής αυτοδιοίκησης συμπεριλαμβανομένης). Η ΜΠΕ να εκπονείται από μελετητές με ευθύνη του επενδυτή, αλλά ο μηχανισμός ελέγχου πρέπει να έχει επάρκεια και ικανότητα ώστε να κρίνει με αυστηρότητα αν η πρόταση είναι σωστά τεκμηριωμένη και φυσικά να έχει την πολιτική εξουσιοδότηση να εγκρίνει τη μελέτη (την ΜΠΕ) ή να την απορρίψει.
Οι δυνητικά αρνητικές επιπτώσεις, οικότοποι, τοπίο, πανίδα κτλ. θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν, όχι όμως ως κριτήρια αποκλεισμού αλλά ως στοιχεία βαθμολόγησης της αίτησης, η οποία, όπως και κάθε άλλο επενδυτικό σχέδιο, θα πρέπει να υπόκειται στην κρίση μια κεντρικής υπηρεσίας ελέγχου (όπως είναι η ΡΑΕ και το ΥΠΕΝ) και τελικά έγκρισης ή απόρριψης (η διαβούλευση θα πρέπει να λαμβάνεται επίσης σοβαρά υπόψιν).
Το ΕΧΠ-ΑΠΕ πρέπει να αλλάξει και να αντικατασταθεί από ένα ΟΔΗΓΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΕ, με κατευθύνσεις και μεθοδολογία υπολογισμού των πιθανών επιπτώσεων (στο φυσικό ή στο ανθρωπογενές περιβάλλον), τη διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων, την υπόδειξη καλών πρακτικών και κυρίως να παρέχει την δυνατότητα αναζήτησης των κατάλληλων εργαλείων (Βάσεις Δεδομένων).
Ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος, επικεφαλής της Πρωτοβουλίας clima21, υπογράμμισε ότι στη Γαλλία, όπως και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, ο νόμος υποχρεώνει όλες τις δημοτικές αρχές να ορίσουν στην περιοχή τους εκτάσεις αιολικής καταλληλότητας οι οποίες δεν υπάγονται σε ποσοτικά κριτήρια (% της έκτασης) αλλά πληθυσμιακά, ανεμολογικά κτλ. Αν δεν υπάρχει τέτοιο χωρικό σχέδιο, ο επενδυτής μπορεί να διαλέξει θέση εγκατάστασης του έργου ΑΠΕ χωρίς την άδεια των τοπικών αρχών. Στις περισσότερες χώρες, ο νόμος δίνει πλεονεκτήματα έναντι άλλων υποδομών. Για Α/Γ κάτω των 12 μ. δεν χρειάζεται ιδιαίτερη άδεια. Για Α/Γ μέχρι 50 μ. χρειάζεται οικοδομική άδεια. Για μεγαλύτερες, 50-150 μ. απαιτείται ΜΠΕ. Γενικά, όμως, οι χωρικές και περιβαλλοντικές μελέτες που γίνονται στην Γαλλία σήμερα, είναι παράδειγμα ενδελεχούς εξέτασης, που περιλαμβάνει και την διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες. Επίσης, ευνοούνται τα συγκροτήματα Α/Γ παρά οι μεμονωμένες εγκαταστάσεις. Σε ό,τι αφορά τη διάρκεια της αδειοδότησης, σε μέσο όρο δεν ξεπερνά το ένα έτος.
Στην Ελλάδα, το λάθος είναι ότι οι ΑΠΕ αντιμετωπίσθηκαν από την αρχή αμυντικά, δηλαδή ως οχλούσες δραστηριότητες οι οποίες εξ αντικειμένου προσβάλλουν το τοπίο, την βιοποικιλότητα και τα λοιπά πολιτισμικά ή οικιστικά στοιχεία του χώρου. Εξ αυτού και η αντίληψη ότι πρέπει να αποκλεισθούν από τις «ευαίσθητες» περιοχές και μάλιστα με ενιαία κριτήρια για όλη τη χώρα, πράγμα ανέφικτο και επιστημονικά αστήρικτο. Η απόσταση από έναν οικισμό, η σχέση της εγκατάστασης με τα φυσικά και βιολογικά στοιχεία της θέσης, η συμβατότητα ή όχι με το τοπίο κ.ά. δεν μπορεί να είναι αντικείμενο οριζόντιων κανονιστικών διατάξεων και να ισχύουν με τον ίδιο τρόπο σε ένα νησί των Κυκλάδων ή στη Θεσσαλία.
Ο Παναγιώτης Παπασταματίου της ΕΛΕΤΑΕΝ τεκμηρίωσε με ιδιαίτερα σαφή τρόπο ότι οι ΑΠΕ δεν είναι οχλούσες δραστηριότητες αλλά εργαλείο προστασίας του περιβάλλοντος. Με την πρόταση για νέα νομοθεσία της ΕΕ REPowerEU, τα έργα ΑΠΕ θα θεωρούνται πλέον υπέρτατου δημοσίου συμφέροντος και ότι υπηρετούν τη δημόσια ασφάλεια και υγεία. Επίσης, τα κράτη μέλη θα πρέπει να ορίσουν ευρύτερες περιοχές «go-to» όπου οι ΑΠΕ θα εγκαθίστανται με ταχεία διαδικασία. Τέλος, επιβάλλεται ριζική απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδικασίας ώστε να λαμβάνεται οριστικά απόφαση για κάθε αίτηση εντός 2 ετών. Η μέγιστη ανάπτυξη των ΑΠΕ εξυπηρετεί την ταχύτερη αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής και, παράλληλα, προσφέρει στην χώρα μεγάλο οικονομικό όφελος και απεξάρτηση από εισαγόμενες πηγές ενέργειας. (Η πλήρης εισήγηση εδώ)
Η εισήγηση του Καθηγητή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργου Παπαδάκη έθεσε με έμφαση το θέμα του συνδυασμού της αγροτικής και της ενεργειακής παραγωγής στον ίδιο χώρο, με καλλιέργειες οι οποίες θα συνοδεύονται από φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις. Ειδικότερα, με τα αγρο-φωτοβολταϊκά γίνεται δυνατή σε πολλές περιπτώσεις η αρμονική συνύπαρξη, στον ίδιο χώρο, γεωργικών καλλιεργειών και παραγωγής ηλεκτρισμού με θετικές επιπτώσεις στο εισόδημα των αγροτών, στην εξοικονόμηση γης, στη βελτίωση των καλλιεργητικών πρακτικών και στην ενίσχυση της βιοποικιλότητας. Με τον τρόπο αυτό, η γεωργία μπορεί να βελτιώσει το περιβαλλοντικό/ανθρακικό της αποτύπωμα. Τα αρμόδια Υπουργεία Περιβάλλοντος & Ενέργειας και Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων πρέπει να συνεργαστούν με τους αρμόδιους φορείς για να νομοθετηθούν μέτρα προώθησης των αγρο-φωτοβολταϊκών, όπως έχει ήδη γίνει σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επιτάσσει και η REPowerEU. (Δείτε την παρουσίαση εδώ)
Από την πλευρά του Γ.Γ Περιβάλλοντος και Υδάτων Πέτρου Βαρελίδη, έγινε αναφορά στο νέο πολυνομοσχέδιο που συζητείται στη Βουλή για την απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης ΑΠΕ και τη ρύθμιση ζητημάτων των πλωτών φωτοβολταϊκών. Κατέστη επίσης σαφές, ότι οι περιοχές του δικτύου Natura δεν θα είναι apriori περιοχές αποκλεισμού των ΑΠΕ, αλλά περιοχές αυξημένων απαιτήσεων. Πολύ χρήσιμος και παραγωγικός, ήταν επίσης ο διάλογος του Γ.Γ με το πολυπληθές κοινό που κατέκλυσε την αίθουσα, ένδειξη του ενδιαφέροντος και της κρισιμότητας του θέματος.
