Ο διάσημος Κινέζος αρχιτέκτονας Kongjian Yu σκοτώθηκε απρόσμενα στην ηλικία των 62 ετών σε αεροπορικό δυστύχημα στη Βραζιλία στις 23/9/25, ενώ επέστρεφε από ένα συνέδριο για την Αρχιτεκτονική του Τοπίου. Κατά σύμπτωση ήταν η ίδια μέρα που δημοσιεύαμε άρθρο για την εφαρμογή της ιδέας του για τις «πόλεις-σφουγγάρια» στην Κοπενχάγη. Ως ελάχιστη συμβολή στη μνήμη του, δείτε ένα σύντομο άρθρο από το Yale Environment για τον Kongjian Yu και τη σχέση της αναμόρφωσης των αστικών τοπίων με την αξιοποίηση επιφανειακών υδάτων.
Του Richard Conniff
Η ιδέα μιας πειραματικά σχεδιασμένης αναδάσωσης αρχίζει να κάνει αισθητή την παρουσία της σε έργα αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος ανά τον κόσμο και μάλιστα με ιδιαίτερη έμφαση στην Κίνα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πόλη Τιαντζίν στη βορειοανατολική Κίνα, η οποία το 2003 αντιμετώπιζε σοβαρές δυσκολίες στη διαχείριση μιας εγκαταλελειμμένης έκτασης 22 στρεμμάτων που παλαιότερα λειτουργούσε ως πεδίο βολής, αλλά είχε μετατραπεί σε παράνομη χωματερή με μεγάλη ρύπανση από αστικά λύματα.
Οι αρχές της πόλης απευθύνθηκαν στον Kongjian Yu, ιδρυτή του αρχιτεκτονικού γραφείου Turenscape στο Πεκίνο και μαθητή του Richard T.T. Forman, Καθηγητή στο Harvard, ειδικευμένου στην οικολογία αστικού τοπίου.
Το αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας ήταν το Πάρκο Qiaoyuan, το οποίο εγκαινιάστηκε το 2008 και ήταν εντελώς διαφορετικό από τα κλασικά κινεζικά πάρκα με τις μεγάλες επιφάνειες με γρασίδι και τους αυστηρά δομημένους κήπους. Η πρόταση του Yu βασίστηκε σε έναν φυσικό, αλλά ανατρεπτικό για τα δεδομένα της χώρας, σχεδιασμό: ένα φυσικό τοπίο με λίμνες, καλαμιές και χλόη, με πεζόδρομους και με γέφυρες πάνω από το νερό για τους επισκέπτες.
«Ο παραδοσιακός σχεδιασμός τοπίου στην Κίνα βασίζεται στην τέχνη και στη φόρμα», εξηγεί ο Yu. «Η δική μου προσέγγιση είναι να αναζητώ επιστημονική βάση».
Το πάρκο οργανώνεται σε ένα σύστημα από 21 διαβαθμισμένες λίμνες, σχεδιασμένες να φιλτράρουν τις αστικές απορροές καθώς αυτές διασχίζουν τον χώρο. Ο ίδιος αποκαλεί την προσέγγισή του «αγροτικό τοπίο», εμπνευσμένο από τους παραδοσιακούς ορυζώνες. Οι λίμνες διαφέρουν σε μέγεθος και βάθος, με στόχο να μελετηθεί πώς κάθε επιμέρους μικρο-οικοσύστημα επηρεάζει την ποιότητα του νερού, το pH και το είδος των φυτών.
Την παρακολούθηση της εξέλιξης του πάρκου έχουν αναλάβει οικολόγοι της ομάδας του Turenscape, καθώς και φοιτητές του Yu στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου. Μεταξύ άλλων ευρημάτων, διαπίστωσαν ότι τρεις οικογένειες από νυφίτσες της Σιβηρίας έχουν πλέον εγκατασταθεί στο πάρκο — πράγμα εντυπωσιακό για μια πόλη 7,5 εκατομμυρίων κατοίκων.
Τα αποτελέσματα του πειράματος δεν έχουν «συγκινήσει» ιδιαίτερα τις δημοτικές αρχές, οι οποίες κατά καιρούς έχουν προσπαθήσει να αντικαταστήσουν τις φυσικές καλαμιές με παιδικές χαρές και πιο παραδοσιακές φυτεύσεις. Ωστόσο, ο Yu αξιοποιεί τα δεδομένα από το Τιαντζίν για να βελτιώσει τα επόμενα έργα του, τα οποία συνεχίζουν να ενσωματώνουν στοιχεία του πειράματος.
Ο ξέφρενος ρυθμός της αστικής ανάπτυξης στην Κίνα, σε συνδυασμό με τις συχνά καταστροφικές για το περιβάλλον συνέπειες, δημιουργεί μια επιτακτική ανάγκη για τη διαμόρφωση τοπίων που να προσφέρουν κάτι περισσότερο από απλή αισθητική. Οι συνηθισμένες μηχανολογικές λύσεις — όπως «μεγαλύτεροι σωλήνες, ισχυρότερες αντλίες ή ψηλότερα αναχώματα» για την αντιμετώπιση των μουσώνων — συχνά επιδεινώνουν άλλα προβλήματα, όπως η λειψυδρία και η υποχώρηση του υδροφόρου ορίζοντα, φαινόμενα που πλήττουν σήμερα περίπου 400 κινεζικές πόλεις.
Ο Yu βλέπει τα «φυσικά» αυτά τοπία ως αστικά «πράσινα σφουγγάρια» — χώρους που συγκρατούν και φιλτράρουν το νερό. Ο πειραματισμός στη διαμόρφωσή τους επιτρέπει την αξιολόγηση του κατά πόσο υλοποιούν τις οικολογικές υπηρεσίες που υπόσχονται.
Η όλη προσπάθεια αναμένεται να συναντήσει αντιστάσεις και από τις δύο πλευρές. Οι κατασκευαστές συχνά αντιμετωπίζουν τους οικολόγους ως φυσικούς αντιπάλους και τη σχετική έρευνα σαν ένα αχρείαστο και κοστοβόρο εμπόδιο. Από την άλλη, η ιδέα της συνεργασίας με τις κατασκευαστικές εταιρείες και τις δημόσιες υπηρεσίες μπορεί να θεωρηθεί από ορισμένους οικολόγους ως απαράδεκτος συμβιβασμός.
Η Κίνα δεν είναι η μόνη χώρα που αντιμετωπίζει ραγδαία επιδεινούμενα περιβαλλοντικά προβλήματα. Καθώς η αστική πυκνότητα αυξάνεται παγκοσμίως και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται ολοένα πιο ορατές, οι πόλεις ίσως αρχίσουν να απαιτούν από κάθε νέο έργο να προσφέρει πολλαπλές υπηρεσίες στο περιβάλλον. Παράλληλα, τα αυστηρότερα οικονομικά κριτήρια της «πράσινης» αγοράς θα υποχρεώνουν τους εργολήπτες να αποδεικνύουν ότι αυτές οι υπηρεσίες είναι υπαρκτές και μετρήσιμες.
«Σαφώς και υπάρχουν προβλήματα με όσα κάνουμε στα έργα αποκατάστασης, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα εγκαταλείψουμε», λέει ο Franco Montalto, περιβαλλοντικός μηχανικός στο Πανεπιστήμιο Drexel, ο οποίος έχει ασχοληθεί εκτενώς με την ιδέα του πειραματικού σχεδιασμού τοπίων. «Πρέπει να εντοπίσουμε τι δεν λειτουργεί και να το σταματήσουμε, και να καταλάβουμε τι αποδίδει και να το ενισχύσουμε. Αυτά είναι τα διδάγματα που αντλεί κανείς από τα πειράματα».
Ο Richard Conniff είναι βραβευμένος συγγραφέας, συνεργάτης στους New York Times, τα περιοδικά Smithsonian, The Atlantic, National Geographic κ.α.