Μια νέα φιλοσοφία αστικού σχεδιασμού με άξονα το νερό διαμορφώνεται στην πρωτεύουσα με το έργο “Cooling Havens” του Δήμου Αθηναίων. Το έργο εισάγει καινοτόμες παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο, βασισμένες στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων, και δημιουργεί σημεία δροσισμού  που επαναφέρουν το υγρό στοιχείο στην πόλη, λειτουργώντας ως φυσική ασπίδα απέναντι στα φαινόμενα αστικής θερμικής νησίδας και στις επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων.

Η Αθήνα χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες περιβαλλοντικές και μικροκλιματικές συνθήκες, οι οποίες επηρεάζουν άμεσα την ποιότητα ζωής των κατοίκων και τη λειτουργία του δημόσιου  χώρου. Παρατηρούνται ακραίες θερμικές περίοδοι, παρατεταμένοι καύσωνες και έντονες βροχοπτώσεις που προκαλούν τοπικές πλημμύρες. Οι πιέσεις αυτές εντείνονται λόγω της εκτεταμένης κάλυψης του εδάφους από αδιαπέρατες επιφάνειες, που περιορίζουν τη φυσική απορροή των ομβρίων και αυξάνουν τη θερμική επιβάρυνση. Παράλληλα, η απουσία υδάτινων στοιχείων και λύσεων αστικού σχεδιασμού που βασίζονται στη βιώσιμη διαχείριση του νερού μειώνει τη δυνατότητα του αστικού ιστού να λειτουργεί με φυσικό τρόπο και να προσφέρει συνθήκες άνεσης στους κατοίκους. Το έργο “Cooling Havens: Water-Powered Neighborhood Cooling and Engagement Stations” προτείνει την υλοποίηση καινοτόμων παρεμβάσεων αστικού σχεδιασμού σε επιλεγμένες γειτονιές της Αθήνας, με στόχο την επανένταξη του υγρού στοιχείου στον δημόσιο χώρο και τη δημιουργία ανθεκτικών συστημάτων φυσικού δροσισμού με αξιοποίηση υδάτινων πόρων. Μέσα από λύσεις βασισμένες στη φύση (Nature-based solutions – NBS) και τεχνικές επαναχρησιμοποίησης μέσω συστημάτων ανάκτησης νερού για άρδευση διαμορφώνονται μπλε και πράσινες υποδομές που λειτουργούν ως φυσικοί μηχανισμοί ρύθμισης του μικροκλίματος, συμβάλλοντας στη μείωση της αστικής θερμικής νησίδας και στον περιορισμό των επιπτώσεων των ακραίων καιρικών φαινομένων/συνθηκών.  

Παράλληλα, τα σημεία αυτά λειτουργούν ως πυρήνες συμμετοχής και ευαισθητοποίησης  των κατοίκων, ενισχύοντας τη σχέση της κοινότητας με το αστικό περιβάλλον και καλλιεργώντας μια κουλτούρα βιώσιμης διαχείρισης των υδάτων. Η προσέγγιση υιοθετεί αρχές πολεοδομικού σχεδιασμού με βάση το  «water – centric ethos», αναδεικνύοντας το νερό ως φορέα πολιτισμού, αισθητικής και κοινωνικής συνοχής και προωθώντας ένα νέο πρότυπο βιώσιμης και ανθεκτική αστικής ανάπτυξης. Η ενίσχυση της «μπλε και πράσινης διάστασης» του αστικού ιστού συνδέεται με τους στόχους της Ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας “Greening Cities“, που προωθεί την ανθεκτικότητα, την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης και των πλημμυρικών φαινομένων στην πόλη, καθώς και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής μέσω ολοκληρωμένων παρεμβάσεων βασισμένων στη φύση (NBS).

Οι επιμέρους στόχοι του έργου περιλαμβάνουν:

  • Περιορισμό της έκθεσης της Αθήνας σε ακραίες θερμικές και πλημμυρικές συνθήκες, μέσω της δημιουργίας σημείων δροσισμού, που μειώνουν τις θερμοκρασίες και λειτουργούν ως φυσικά συστήματα που ενισχύουν την απορρόφηση του νερού από το έδαφος.
  • Αύξηση της παρουσίας και του ρόλου του νερού στην καθημερινότητα της πόλης, με τη δημιουργία 6 σημείων δροσισμού σε δημόσιους χώρους που προσφέρουν σκιά και δροσιά, συνολικής έκτασης 5.000 τ.μ..
  • Δημιουργία Σχολής Νερού της Αθήνας και Ψηφιακού Εργαστηρίου Μνήμης Νερού που θα λειτουργούν ως χώροι βιωματικής εκπαίδευσης για μαθητές και κατοίκους, ενισχύοντας την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και αναδεικνύοντας το νερό ως παράγοντα αστικής αναζωογόνησης και κοινής ωφέλειας.
  • Ενίσχυση της ικανότητας του Δήμου Αθηναίων για τεκμηριωμένο και ανθεκτικό αστικό σχεδιασμό, μέσω της ανάπτυξης ψηφιακής πλατφόρμας έξυπνης παρακολούθησης που θα συλλέγει και θα επεξεργάζεται δεδομένα σε πραγματικό χρόνο από περιβαλλοντικούς αισθητήρες, υποστηρίζοντας την αποτελεσματική διαχείριση, αξιολόγηση και συντήρηση των μπλε/πράσινων υποδομών.
  • Καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις και δρώμενα, που οπτικοποιούν τα δεδομένα που συλλέγονται από τα σημεία παρέμβασης.

Το Cooling Havens φιλοδοξεί να αποτελέσει πρότυπο εφαρμογής NBS σε αστικό περιβάλλον υψηλής πυκνότητας, αξιοποιώντας το νερό ως φορέα αναζωογόνησης, εκπαίδευσης και κοινωνικής συνοχής, και θέτοντας τα θεμέλια για μια ανθεκτική, ανθρώπινη και βιώσιμη Αθήνα.

Το Cooling Havens ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 2024, με συντονιστή τον Δήμο Αθηναίων, και οι εργασίες του θα διαρκέσουν έως τον Μάιο 2028. Εταίροι που συμμετέχουν στο έργο είναι η Αναπτυξιακή Αθήνας Α.Ε., το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, η ΕΥΔΑΠ, η ECOSCAPES PC, η Enshepre GmbH, η AlchemiaNova Greece, η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, το ΔΙΠΥΛΟΝ (Εταιρεία για τη μελέτη της Αρχαίας Τοπογραφίας), το Impact Hub Labs,  και η Εταιρεία Ασφαλιστικών Συμβουλευτικών Υπηρεσιών Αυτοδιοίκησης.

Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, με επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή Χρήστο Μακρόπουλο της Σχολής Πολιτικών Μηχανικών, έχει κεντρικό ρόλο στο έργο, αναλαμβάνοντας την υδρολογική ανάλυση και τη μοντελοποίηση ακραίων φαινομένων και απορροής ομβρίων, που καθοδηγούν τον σχεδιασμό και τη χωροθέτηση των NBS παρεμβάσεων και των μπλε/πράσινων υποδομών. Παράλληλα, συμμετέχει στον καθορισμό των προδιαγραφών του δικτύου IoT και στην ανάπτυξη ψηφιακής πλατφόρμας παρακολούθησης και ανάλυσης σε πραγματικό χρόνο, δηλαδή ενός «Ψηφιακού Διδύμου» το οποίο μετατρέπει τα δεδομένα περιβάλλοντος σε εργαλείο υποστήριξης λήψης αποφάσεων για τον τεκμηριωμένο σχεδιασμό, λειτουργία και συντήρηση των υποδομών. Επιπλέον, το ΕΜΠ αναπτύσσει εκπαιδευτικό υλικό και προγράμματα κατάρτισης, ενισχύοντας την ικανότητα του Δήμου και την ενεργό συμμετοχή της κοινότητας, διασφαλίζοντας ότι οι παρεμβάσεις του έργου είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες, βιώσιμες και ανθεκτικές.

Από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο έργο συμμετέχουν επίσης ως Transfer Partners και ο Δήμος της πόλης Roeselare στο Βέλγιο, ο Δήμος της 18ης περιφέρειας της Βουδαπέστης στην Ουγγαρία και ο Δήμος της Σόφιας στη Βουλγαρία.

Το έργο πραγματοποιείται με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Κωδικός έργου: EUI02-098).